بازخوانی یک تجربه موفق در پژوهش
ندا اظهریندا اظهری، مترجم: به‌طور قطع یکی از معیارهای موفقیت برای آموزش عالی کشورها، سرمایه‌گذاری روی حوزه‌های پژوهشی و تحقیقاتی است که در درازمدت می‌تواند باعث رونق درآمدی برای دانشگاه‌ها و نیز توسعه اقتصادی برای کشورها شود. در دنیای امروز که علم و فناوری حرف اول را می‌زند، این سرمایه‌گذاری‌ها می‌تواند راه نجاتی باشد تا دانشگاه‌ها به کمک آن بتوانند راه پیشرفت خود را در پیش گیرند. در این بین، صدراعظم آلمان در زمینه سیاستگذاری‌های علمی تلاش زیادی کرده و توانسته این کشور را به حدی از مقبولیت برساند و درحال حاضر، آلمان یکی از پرآوازه‌ترین و قدرتمندترین کشورها در حوزه‌های تحقیقاتی و پژوهشی به شمار می‌رود.
سرمایه‌گذاری‌های ثابت پژوهشی
بودجه‌های ثابتی که در زمینه‌های پژوهشی این کشور وجود دارد باعث شده سازمان‌های تحقیقاتی ملی آلمان همواره درحال پیشرفت و توسعه باشند اما این نگرانی هم وجود دارد که برخی دانشگاه‌ها در این زمینه عقب افتاده‌اند. در اکتبر 2020 بود که یخ‌شکن تحقیقاتی بزرگ آلمانی Polarstern در ساحل دریای شمال پهلو گرفت. این کشتی 118 متری بیشترین سفر بزرگ خود را در قطب شمال در یک تخته غول‌پیکر متحرک از یخ دریا گذرانده بود. صدها محقق به مدت 13 ماه هزاران کیلومتر را از طریق قطب شمال مرکزی برای مطالعه یکی از بزرگ‌ترین مناطق ناشناخته جهان طی کردند که برای پژوهش‌های اقلیمی از اهمیت بالایی برخوردار است. وزیر تحقیقات فدرال آلمان اظهار کرده است محققان داده‌هایی را کشف کرده‌اند که برای نسل‌های آینده مفید خواهد بود. این داده‌های به دست آمده در کانون تغییرات آب و هوایی به رفع شکاف‌های مهم دانش کمک می‌کند. آلمان به‌عنوان چهارمین اقتصاد بزرگ جهان، پس از آمریکا، چین و ژاپن، بزرگ‌ترین اقتصاد در اروپا، مجهز به رهبری فعالیت‌های عظیمی مانند اعزام این یخ‌شکن است. رصدخانه رانش چندرشته‌ای MOSAiC برای مطالعه آب و هوای قطبی، همکاری‌های بین‌المللی 140 میلیون یورویی، محققانی بیش از 80 موسسه و 20 کشور را شامل می‌شود. موسسه آلفرد «وگنر» در «برمرهاون» که رهبری این پروژه را برعهده داشت، عضو انجمن مراکز پژوهشی «هلمهولتز» آلمان است که بزرگ‌ترین سازمان علمی کشور به شمار می‌رود. هزینه‌های این موسسه از بودجه سالانه پنج‌میلیارد یورویی تامین می‌شود. طبق اعلام وزارت آموزش و تحقیقات فدرال، در سال 2018، سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی آلمان در تحقیق و توسعه104.7 میلیارد یورو بوده است.
افزایش 3 درصدی سالانه بودجه پژوهشی
به گزارش nature، از سال‌ها پیش آلمان به‌عنوان یک نیروگاه علمی قدرتمند در جهان مطرح بود. یکی از محققان آلمانی، حدود دو قرن پیش بر این باور بود که استادان دانشگاهی باید تحقیقات پیشرفته و آموزشی را دنبال کنند. آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان که پیش از ورود به حوزه سیاست یکی از فیزیکدانان مطرح این کشور محسوب می‌شد، از سال 2005 سنت تامین منابع مالی قدرتمند را ادامه داد. براساس پیمان بین دولت فدرال و ایالت‌های «لندر»؛ چهار سازمان اصلی آلمان شامل انجمن هلمهولتز، انجمن ماکس پلانک، انجمن فرونهافر و انجمن لایب‌نیتس و نیز سازمان مرکزی تامین مالی پژوهش و بنیاد تحقیقات آلمان، بودجه خود را به‌طور مشترک از سوی دو دولت تامین کرده و از افزایش سالانه پنج‌درصدی بودجه پژوهشی به مدت 10 سال تا سال 2015 برخوردار شدند. افزایش سالانه این بودجه‌های پژوهشی از سال 2015 تا سال 2030 چیزی حدود سه درصد تعیین شده است.
بسته حمایتی دولت در دوران کرونا
دولت آلمان در ماه ژوئن، بسته تشویقی و انگیزشی 60 میلیارد یورویی را برای تقویت آموزش، پژوهش و نوآوری برای مقابله با اثرات مخرب کووید-19 ارائه کرد. این بسته شامل کاهش مالیات برای شرکت‌های فعال در حوزه تحقیق و توسعه و حدود 13میلیارد یورو به‌منظور حمایت از نوآوری‌های پزشکی و فناوری‌هایی چون هیدروژن سبز، فناوری‌های کوآنتومی و هوش مصنوعی است.
شمار دانشگاهیان بین‌المللی در دانشگاه‌های آلمان از سال 2006 تاکنون حدودا دو برابر شده و 20 درصد از کادر علمی موسسات پژوهشی غیردانشگاهی را تشکیل می‌دهند. به‌عنوان مثال، مدیر موسسه زیست‌شناسی عفونی «ماکس پلانک» در برلین، جایزه نوبل شیمی سال 2020 را در زمینه فناوری ویرایش ژنی CRISPR–Cas9 به اشتراک گذاشت. مدیر این موسسه در سال 2013 از سوئد که محل پیشرفت کارهایش بود، نقل‌مکان کرد و به آلمان رفت؛ جایی که پیش از مهاجرت به «ماکس پلانک» در ابتدا در انجمن «هلمهولتز» مستقر بود.
موفقیت در حوزه‌های عملیاتی
آلمان علاوه‌بر موفقیت چشمگیری که در عرصه‌های پژوهشی دارد، در زمینه رشته‌های سنتی مانند علوم فیزیک و شیمی هم بسیار قوی عمل کرده است. این سومین‌باری است که آلمان پس از آمریکا و چین با دارا بودن 82 مجله علوم طبیعی باکیفیت بالا در فهرست مجله nature قرار گرفته است. این تعداد مجله، نتایج پژوهشی قابل توجهی را به دنبال دارد. اما مسائلی مانند برابری جنسیتی و برابری نسلی در این پژوهش‌ها باید مدنظر قرار گیرد، در غیر این صورت کشور در معرض خطر عقب‌ماندگی در زمینه‌های رشته‌های چندرشته‌ای و آینده‌نگری قرار دارد. اورتوین رن، پروفسور ارزیابی فناوری و جامعه‌شناسی محیطی در دانشگاه پوتسدام در شمال‌شرقی آلمان می‌گوید: «چشم‌انداز پژوهشی به اندازه کافی برای روندهای اصلی مانند دیجیتالی شدن، فناوری‌های شبکه‌ای، اقتصاد دوار یا زندگی هوشمند آماده نشده است. انتقال از دانشگاه به برنامه‌ها و کاربردهای صنعتی هنوز وجود ندارد.»
فرصت‌های برتر
اطمینان از بودجه‌هایی که در حوزه‌های پژوهشی هزینه می‌شود باعث شده تا آلمان به دلیل حمایت از پژوهش‌های حوزه آسمان شهرت خوبی پیدا کند. مرکل در سال 2017 اظهار کرد من از حوزه تحقیقات وارد سیاست شده‌ام و همواره گفته‌ام که نمی‌توان خیلی از چیزها را پیش‌بینی کرد.
به گفته مدیر موسسه «ماکس پلانک» که مسئول رفتارهای حیوانی منطقه جنوب آلمان است، این نگرش به فرصت‌هایی تبدیل می‌شود که تامین مالی آنها در بخش‌های دیگر دشوار می‌شود. او در این موسسه، با برچسب‌گذاری خفاش‌ها و دیگر موجودات شامل پرنده‌ها، فرستنده‌هایی را با یک سیستم آنتن در ایستگاه فضایی بین‌المللی مرتبط می‌کند که تلاشی بین‌المللی برای ایجاد اینترنت حیوانات به شمار می‌رود. این پروژه، همکاری بین‌المللی برای تحقیقات حیوانات با استفاده از فضا نامیده می‌شود. این طرح توسط تصمیم‌گیرندگان ناسا در زمان ارائه آن در سال 2003 رد شد اما از سوی مرکز هوافضای آلمان، یکی از اعضای انجمن «هلمهولتز» مورد استقبال قرار گرفت و حتی ناسا هم نسبت به این پروژه ابراز تمایل کرده است. این بازتاب علم آلمان است که چنین پروژه‌هایی در موسسات غیردانشگاهی مانند انجمن «ماکس پلانک» و انجمن «هلمهولتز» در هامبورگ و دبیرکل سابق بنیاد فولکس واگن، بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار خصوصی تحقیقات در آلمان انجام می‌شود.
موسسات و دانشگاه‌های آلمانی با سهم بودجه بیشتر
موسسات تحقیقاتی غیردانشگاهی که عمدتا توسط دولت فدرال تامین بودجه می‌شوند، از افزایش مداوم بودجه در 15 سال گذشته سود زیادی کسب کرده‌اند. اما در دانشگاه‌ها، که عمدتا توسط دولت‌ها تامین بودجه می‌شوند، بودجه اختصاص یافته هنوز نتوانسته بودجه لازم را برای تحصیل تعداد فزاینده‌ای از دانشجویان و حفظ زیرساخت‌ها تامین کند. در سال 2019، سه موسسه پرکار آلمانی شامل «انجمن مکس پلانک»، «انجمن هلمهولتز» و «انجمن لایب‌نیتس» در فهرست nature بالاترین سهم از بودجه را به خود اختصاص دادند. این سازمان‌های غیردولتی دانشگاهی با بودجه عمومی و گسترده شامل موسسات متعددی هستند که به نتایج قابل‌توجه تحقیقات آنها کمک می‌کند. درمقابل، سه دانشگاه پرکار کشور ازجمله دانشگاه «لودویک ماکسیمیلیان مونیخ (LMU)، دانشگاه فنی مونیخ (TMU) و دانشگاه «هایدلبرگ» که جزء 50 موسسه برتر فهرست nature در آلمان قرار دارند، رتبه‌های 4، 5 و 6 را از آن خود کرده‌اند.
افزایش فشار با بودجه‌های کوتاه‌مدت
در برخی ایالت‌ها، بودجه‌های اصلی پژوهشی کاهش یافته و برخی از آنها تا حدی با افزایش بودجه‌های خارجی جبران شده است که بدون‌شک عواقبی را هم به دنبال داشته است. تغییر اساسی درجهت رقابت برای تامین بودجه پروژه و کمک‌های کوتاه‌مدت صورت گرفته است که این امر، ظرفیت دانشگاه‌ها را برای تعیین خودکار برنامه پژوهشی خود تضعیف کرده است. یکی از استادان روانشناسی معتقد است حرکت به سمت اعطای بودجه‌های کوتاه‌مدت، اعمال فشار را بر محققان جوان افزایش داده و از این‌رو، احتمال برای قرار گرفتن آنها در مقام استاد دانشگاه کاهش می‌یابد.
طبق گزارش سال 2017، حدود 22 درصد از استادان دانشگاه‌های آلمان را زنان تشکیل می‌دادند که تنها 35.4 درصد از کل هیات‌علمی مراکز پژوهشی غیردانشگاهی در سال 2015 بودند. رقابت بر سر تامین بودجه خارجی همچنین عملکرد و شهرت موسسات دانشگاهی را تهدید می‌کند. رئیس کمیسیون متخصصان پژوهش و نوآوری که در برلین مستقر است، معتقد است این یکنواختی مانع از پیوستن بیشتر دانشگاه‌های آلمان به نخبگان بین‌المللی شده است.
شکوفایی استارتاپ‌های آلمانی
به گزارش nature، استارتاپ‌های آلمانی درحال پیشرفت هستند. در سال 2019، شرکت‌های نوچا و استارتاپی که کمتر از 10 سال عمر و سابقه شکل‌گیری دارند، رکورد 6.2 میلیارد یورویی را از سرمایه‌گذاری‌های دولتی و خصوصی کسب کرده‌اند که نسبت به سال قبل از آن حدود 36درصد افزایش نشان می‌دهد. بیش از نیمی از آن مربوط به برلین، یکی از مقاصد اصلی کارآفرینان اروپایی است. بسیاری از شرکت‌های استارتاپی که از دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی آلمان سرچشمه گرفته‌اند، از طریق برنامه EXIST دولت فدرال کمک مالی دریافت کرده‌اند. این طرحی ابتکاری برای ارتقای سطح کشور در زمینه‌های نوآوری است. از سال 2006، حدود 500 میلیون یورو به بیش از 2000 پروژه علمی و نوآورانه اعطا شده است. نسبت بنیانگذاران زن شرکت‌های استارتاپی در آلمان تنها 15.7 درصد است.
یکی از پروژ‌ه‌های استارتاپی آلمانی، پروژه‌ای با ایده‌ای بزرگ برای تولید یک محصول کوچک است؛ تولید یک پیشرانه مینیاتوری که می‌تواند ماهواره‌های CubeSat را بدون افزودن حجم زیاد، تغذیه و هدایت کند. در آن زمان، این ایده در جست‌وجوی بازاری مناسب بود. تنها چند ماهواره CubeSat با اندازه 10 سانتیمتر مربعی که در پرتاب‌های بزرگ‌تر حرکت می‌کنند، معمولا در مدار زمین پایین پرواز می‌کنند. بدون پیشرانه داخلی، نخستین CubeSat به‌عنوان وسایل آموزشی ساده برای دانشجویان مهندسی در نظر گرفته شده بود. هنوز کاربردهای آنها در سنجش از دور و مأموریت‌های بین‌سیاره‌ای مشخص نشده است.
تا 10 سال پیش کسی تصور نمی‌کرد ماهواره‌های CubeSat بتوانند دارای سیستم پیشرانه شوند. محققان فعال در این استارتاپ‌ها به‌دنبال ماهواره‌های کوچک‌تری بودند تا کاربردهای تجاری آنها افزایش یابد.
آلمان امیدوار است تا سال 2030، حدود 65درصد از انرژی خود را از منابع تجدیدپذیر تامین کند، درحالی که این میزان درحال حاضر حدود 50 درصد است. اما تغییر از انرژی هسته‌ای و زغال‌سنگ نیاز به راه‌حل‌های ذخیره برای مازاد انرژی تولیدشده توسط تاسیسات خورشیدی، بادی و آبی دارد. یکی از استارتاپ‌های آلمانی که در سال 2016 راه‌اندازی شد، رآکتورهای شیمیایی انرژی تجدیدپذیر اضافی و گازهای زاید صنعتی را به سوخت مایع مانند گازوئیل، نفت سفید و بنزین تبدیل می‌کند که همگی در واحدهای متحرک به اندازه ظروف حمل‌ونقل هستند. درحالی که فرآیندهای متداول تبدیل گاز به مایع نیاز به زیرساخت‌های گرانقیمت در مقیاس بزرگ دارد، کارخانه‌های شیمیایی این استارتاپ‌ها می‌توانند در محیط‌های مختلف صنعتی از مزارع خورشیدی و بادی گرفته تا کارخانه‌های فاضلاب و تأسیسات نفتی فعالیت کنند. واحدهایی که به‌صورت جداگانه فروخته می‌شوند، قابل تجمیع بوده و با ادغام آنها با یکدیگر، کارخانه‌ها بزرگ‌تر و قدرتمندتر می‌شوند. بودجه‌های دولتی سهم عمده‌ای در موفقیت اولیه این شرکت استارتاپی داشته است به‌طوری که این بودجه‌ها حدود یک‌میلیون یورو از طرح EXIST آلمان را شامل می‌شد. محققان این شرکت با چنین بودجه دولتی توانستند فناوری خود را به سرعت تجاری‌سازی کرده و روانه بازار کنند. این شرکت در حال حاضر، 11 نیروگاه شیمیایی تبدیل گاز به مایع را در اختیار دارد که در آلمان به صورت عملیاتی فعالیت می‌کنند و همچنین در حال ساخت دو نیروگاه دیگر در آلمان است که فعالیت آنها قرار است در سال جاری آغاز شود.
مطالب پیشنهادی
